بررسی تغییرات روند بارش سالانه، ماهانه و فصلی در دره سفید رود- قسمت ۲۰۴

سفیدرود در طول مسیر خود از ابتدای ناحیه دلتایی بیشتر متکی و متمایل به سمت چپ است. اغلب کارشناسان علت آن را مربوط به مجموعه حرکات رنین (کریولیس) و مشابه همه جریان های آبی جاری در نیمکره شمالی می دانند.
در مورد مسئله انحراف سفیدرود به سمت چپ، فعالیت مخروط افکنه های رودهایی نظیر زیلیکی و فیرارود که از سمت راست آن جاری است و همچنین اقدامات موضعی مداومی که هر سال برای آبگیری سنتی نهرهای بزرگ از قبیل نهر خمام رود، نورود، گله رود و توشاجوب صورت می گرفت نباید نادیده انگاشته شود. جریان سفیدرود در هر دو طرف مسیر در اراضی دلتایی با فعالیت فرسایشی خم سازی همراه است. خاکهای حاصلخیز به ضخامت چند متر در طول کیلومترها کناره رودخانه با عرض چند متر در سال تخریب می گردید. آبشستگی کناری اراضی مزروعی و خانه های روستایی و حتی شبکه های آبیاری را نهر «دارکت» در معرض تهدید قرار می داده است. بعد از احداث تأسیسات زیربنایی شبکه آبیاری سفیدرود عمدتاً از فرسایش کناری سدهای «تاریک» و «سنگر» در بعضی نقاط تا حدودی کاسته شد و در برخی نقاط هم با ساختن بازوهای آب برگردان سنگ چین (اپی) از فرسایش جلوگیری شد. سد مخزنی سفیدرود با کنترل سیلابها در کاهش آبشستگی ساحلی تأثیر بسیاری داشته است. از طرف دیگر گود شدن بستر سفیدرود در پایاب سد به علت قطع شدن ارتباط و تبادل و جانشینی مواد آبرفتی به کاهش فرسایش کناری کمک کرده است.
انحراف کلی مسیر جریان سفیدرود در اراضی دلتایی بسیار متحمل است. عامل این جابجایی بیش از عبور سیلابهای بزرگ می تواند تغییرات حاد و ناگهانی جریان آب باشد که اثر شدیدی در انتقال و کندن و جاگذاری مواد متشکله بستری دارد. نقاط حساس به این انحراف را ناحیه امامزاده هاشم و حدود محل آبگیری نورود، جایی که هم اکنون با یک اپی یکصد و پنجاه متری حفاظت شده است، و نیز ناحیه «لولمان» ذکر کرده اند. بستر سفیدرود در اراضی دلتایی مثل هر رودخانه دارای بستر متحرک در مقابل ایجاد تغییرات در داخل بستر حساس است. این تغییرات می تواند یک برداشت ساده شن و ماسه از بستر یا احداث پاشنه‎ای در عرض مقطع رود باشد. اثر این تغییرات در حرکت تعادلی کف به نقاط دیگر رودخانه منتقل می شود و عوارض پیش بینی نشده ای به بار می آورد. فرو ریختن دیواره حایل سمت چپ سد تاریک و گود شدن جلوی تأسیسات خروجی سد مذکور و سد سنگر و خراب شدن صندوقه کناره سمت راست پل آستانه از جمله این حوادث در سالهای بعد از بهره برداری از سد مخزنی سفیدرود است.
سفیدرود که گل و لای زیادی به صورت معلق با جریان آب خود دارد از نظر دلتاسازی، در ناحیه مصب دارای فعالیتی شدید است. اراضی وسیعی که از ابتدای این قرن در شمال روستای «چوبه چنان» به وجود آمده ناشی از خصوصیت دلتاسازی این رودخانه است. از سال ۱۳۴۱ با بهره برداری از سد مخزنی سفیدرود تا حدودی از پیشرفت سریع دلتا در دریا جلوگیری شده است ولی از سال ۱۳۵۹ که طرح تخلیه رسوبها در مخزن سد سفیدرود به مورد اجرا گذاشته شد دلتاسازی تقریباً سریع تر گردید. گفته شده است که خروج سیلابهای بهاره سفیدرود از مصب در مهاجرت ماهی ها به داخل رودخانه برای تخم ریزی تأثیر زیادی داشته که با احداث سد و نگهداری تمام یا بخشی از آب سیلابهای سفیدرود برای آبگیری مخزن و استفاده از آبها در دوره کم آبی تابستانی و بروز تغییرات در رژیم آبی روخانه رفته رفته از مهاجرت ماهی ها کاسته شده و تا حدودی متوقف گردیده است.
آبدهی سفیدرود
از سال ۱۳۲۸ جریان آب سفیدرود در ناحیه رودبار گیلان و از سال ۱۳۳۳ جریان آب شاهرود، که یکی از شاخه های اصلی سفیدرود است، در ناحیه لوشان اندازه گیری می گردید. چون به علل مختلف از جمله نامناسب بودن وسایل اندازه گیری، آمار بدست آمده دقیق به نظر نمی رسد، لذا از ارائه آن خودداری شد.
در واقع آمار رژیم طبیعی سفیدرود بعد از احداث سد از مجموع آمار رودهای قزل اوزن و شاهرود با افزودن درصدی بابت جریان های کوچک داخل دریاچه مخزن در ناحیه «طارم» میانی بدست می آید. در جدو ۴-۳ آبدهی سفیدرود به طور نمونه در یک سال خشک و یک سال استثنائی پرآب و یک سال میانگین به طور نظری داده شده است.
علی الاصول به سال هایی که بیش از سال میانگین آبدهی است، سال مرطوب گفته می شود و آبدهی سالانه در حدود ۷ کیلومتر مکعب و بیش از آن نظیر سال های ۵۱-۱۳۵۰ و ۶۷-۱۳۶۶ سال کاملاً مرطوب می‎باشد.
جدول ۳-۱۳- آبدهی سالانه سفیدرود در یک سال